شب قدر ؛ تقرير سعادت انساني

علامه طباطبايي معتقد است كه خداوند متعال در شب قدر حوادث يك سال را تقدير مي‌كند و زندگي، مرگ، رزق، سعادت و شقاوت انسان‌ها و اموري از اين قبيل را در اين شب مقدر مي‌گرداند. متن ذيل حاصل بخشي از آراي علامه طباطبايي در باب شب قدر در تفسير الميزان است.

شب قدر يعني چه؟

مراد از قدر، تقدير و اندازه‌گيري است و شب قدر شب اندازه‌گيري است و خداوند متعال در اين شب حوادث يك سال را تقدير مي‌كند و زندگي، مرگ، رزق، سعادت و شقاوت انسان‌ها و اموري از اين قبيل را در اين شب مقدر مي‌گرداند.

شب قدر كدام شب است؟

در قرآن كريم آيه‌اي كه به صراحت ‌بيان كند شب قدر چه شبي است ديده نمي‌شود. ولي از جمع‌بندي چند آيه از قرآن كريم مي‌توان فهميد كه شب قدر يكي از شب‌هاي ماه مبارك رمضان است. قرآن كريم از يك سو مي‌فرمايد: “انا انزلناه في ليله مباركه.”(دخان / 3) اين آيه گوياي اين مطلب است كه قرآن يكپارچه در يك شب مبارك نازل شده است و از سوي ديگر مي‌فرمايد: “شهررمضان الذي انزل فيه القرآن.”(بقره / 185) و گوياي اين است كه تمام قرآن در ماه رمضان نازل شده است و در سوره قدر مي‌فرمايد: «انا انزلناه في ليله القدر.”(قدر/1) از مجموع اين آيات استفاده مي‌شود كه قرآن كريم در يك شب مبارك در ماه رمضان كه همان شب قدر است نازل شده است. پس شب قدر در ماه رمضان است. اما اينكه كدام يك از شب‌هاي ماه رمضان شب قدر است، در قرآن كريم چيزي بر آن دلالت ندارد‌ و تنها از راه اخبار مي‌توان آن شب را معين كرد.
در بعضي از روايات منقول از ائمه اطهار عليهم السلام شب قدر مردد بين نوزدهم و بيست و يكم و بيست و سوم ماه رمضان است و در برخي ديگر از آنها مردد بين شب بيست و يكم و بيست و سوم و در روايات ديگري متعين در شب بيست و سوم است. و عدم تعيين يك شب به جهت تعظيم امر شب قدر بوده تا بندگان خدا با گناهان خود به آن اهانت نكنند. پس از ديدگاه روايات ائمه اهل بيت عليهم السلام شب قدر از شب‌هاي ماه رمضان و يكي از سه شب نوزدهم و بيست و يكم و بيست و سوم است. اما روايات منقول از طرق اهل سنت‌ به طور عجيبي با هم اختلاف داشته و قابل جمع نيستند، ولي معروف بين اهل سنت اين است كه شب بيست و هفتم ماه رمضان شب قدر است و در آن شب قرآن نازل شده است. تكرار شب قدر در هر سال شب قدر منحصر در شب نزول قرآن و سالي كه قرآن در آن نازل شد نيست، ‌بلكه با تكرار سال‌ها، آن شب نيز تكرار مي‌شود.
يعني در هر ماه رمضان شب قدري است كه در آن شب امور سال آينده تقدير مي‌شود. دليل بر اين امر اين است كه اولاً: نزول قرآن به‌طور يكپارچه در يكي از شب‌هاي قدر چهارده قرن گذشته ممكن است ولي تعيين حوادث تمامي قرون گذشته و آينده در آن شب بي‌‌معني است. ثانياً: كلمه «يفرق»‌ در آيه شريفه «فيها يفرق كل امر حكيم.”(دخان / 6) در سوره دخان به خاطر مضارع بودنش، استمرار را مي‌رساند و نيز كلمه «تنزل»‌ درآيه كريمه «تنزل الملائكه والروح فيها باذن ربهم من كل امر»(قدر / 4) به دليل مضارع بودنش دلالت ‌بر استمرار دارد. ثالثاً: از ظاهر جمله “شهر رمضان الذي انزل فيه القرآن.”(بقره / 185) چنين برمي‌آيد كه مادامي كه ماه رمضان تكرار مي‌شود آن شب نيز تكرار مي‌شود. پس شب قدر منحصر در يك شب نيست، ‌بلكه در هر سال در ماه رمضان تكرار مي‌شود.
در اين خصوص در تفسير برهان از شيخ طوسي از ابوذر روايت‌ شده كه گفت: به رسول خدا (ص) عرض كردم يا رسول الله، آيا شب قدر شبي است كه درعهد انبيا‌ بوده و امر به آنان نازل مي‌شده و چون از دنيا مي‌رفتند نزول امر در آن شب تعطيل مي‌شده است؟ فرمود: “نه، بلكه شب قدر تا قيامت هست.” عظمت‌ شب قدر را در سوره قدر مي‌خوانيم: «انا انزلناه في ليله القدر وما ادريك ما ليله القدر ليله القدر خير من الف شهر.” خداوند متعال براي بيان عظمت ‌شب قدر با اين كه ممكن بود بفرمايد: «وما ادريك ما هي هي خير من الف شهر» يعني با اين كه مي‌توانست در آيه دوم و سوم به جاي كلمه «ليله القدر» ضمير بياورد، خود كلمه را آورد تا بر عظمت اين شب دلالت كند‌ و با آيه “ليله القدر خير من الف شهر» عظمت اين شب را بيان كرد به اين كه اين شب از هزار ماه بهتر است. منظور از بهتر بودن اين شب از هزار ماه، بهتر بودن از حيث فضيلت عبادت است، چه اينكه مناسب با غرض قرآن نيز چنين است. چون همه عنايت قرآن در اين است كه مردم را به خدا نزديك و به وسيله عبادت زنده كند. احيا يا عبادت آن شب از عبادت هزار ماه بهتر است. از امام صادق عليه السلام سوال شد: چگونه شب قدر از هزار ماه بهتر است؟ (با اين كه در آن هزار ماه در هر دوازده ماهش يك شب قدر است.) حضرت فرمود: “عبادت در شب قدر بهتر است از عبادت درهزار ماهي كه در آن شب قدر نباشد.”

وقايع شب قدر

الف- نزول قرآن.

ظاهر آيه شريفه “انا انزلناه في ليله القدر» اين است كه همه قرآن در شب قدر نازل شده است و چون تعبير به انزال كرده كه ظهور در يكپارچگي و دفعي بودن دارد نه تنزيل، كه ظاهر در نزول تدريجي است. قرآن كريم به دو گونه نازل شده است: 1- نزول يكباره در يك شب معين 2- نزول تدريجي در طول بيست و سه سال نبوت پيامبر اكرم (ص) آياتي چون «قرانا فرقناه لتقراه علي الناس علي مكث و نزلناه تنزيلا»(اسرا / 106) نزول تدريجي قرآن را بيان مي‌كند. در نزول دفعي (و يكپارچه)، قرآن كريم كه مركب از سوره‌ها و آيات است ‌يك دفعه نازل نشده است، ‌بلكه به‌صورت اجمال همه قرآن نازل شده است، چون آياتي كه درباره وقايع شخصي و حوادث جزئي نازل شده ارتباط كامل با زمان و مكان و اشخاص و احوال خاصه‌اي دارد كه درباره آن اشخاص و آن احوال و در آن زمان و مكان نازل شده و معلوم است كه چنين آياتي درست در نمي‌آيد، مگر اينكه زمان و مكانش و واقعه‌اي كه درباره‌اش نازل شده رخ دهد. به طوري كه اگر از آن زمان‌ها و مكان‌ها و وقايع خاصه صرف نظر شود و فرض شود كه قرآن يك باره نازل شده، قهراً موارد آن آيات حذف مي‌شود و ديگر بر آنها تطبيق نمي‌كنند، پس قرآن به همين هيئت كه هست دو بار نازل نشده بلكه بين دو نزول قرآن فرق است و فرق آن در اجمال و تفصيل است. همان اجمال و تفصيلي كه درآيه شريفه «كتاب احكمت اياته ثم فصلت من لدن حكيم خبير.”(هود / 1) به آن اشاره شده است. و در شب قدر قرآن كريم به صورت اجمال و يكپارچه بر پيامبر اكرم (ص) نازل شد و در طول بيست و سه سال به تفصيل و به تدريج و آيه به آيه نازل گرديد.

ب- تقدير امور خداوند متعال در شب قدر.

شب قدر حوادث يك سال آينده را از قبيل مرگ و زندگي، وسعت ‌يا تنگي روزي، سعادت و شقاوت، خير و شر، طاعت و معصيت و... تقدير مي‌كند. در آيه شريفه «انا انزلناه في ليله القدر»(قدر / 1) كلمه «قدر» دلالت‌ بر تقدير و اندازه‌گيري دارد و آيه شريفه «فيها يفرق كل امر حكيم.”(دخان / 6) كه در وصف شب قدر نازل شده است‌ بر تقدير دلالت مي‌كند. چون كلمه «فرق»‌ به معناي جدا‌سازي و مشخص‌كردن دو چيز از يكديگر است و فرق هر امر حكيم جز اين معنا ندارد كه آن امر و آن واقعه‌اي كه بايد رخ دهد را با تقدير و اندازه‌گيري مشخص سازند. امور به حسب قضاي الهي داراي دو مرحله‌اند؛ يكي اجمال و ابهام و ديگري تفصيل و شب قدر به طوري كه از آيه «فيها يفرق كل امر حكيم»‌ برمي‌آيد شبي است كه امور از مرحله اجمال و ابهام به مرحله فرق و تفصيل بيرون مي‌آيند.

ج- نزول ملائكه و روح

بر اساس آيه شريفه “تَنَزَّلُ الْمَلائِكَةُ وَالرُّوحُ فِيهَا بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ كُلِّ أَمْرٍ”(قدر / 4) ملائكه و روح در اين شب به اذن پروردگارشان نازل مي‌شوند. مراد از روح، آن روحي است كه از عالم امر است و خداي متعال درباره‌اش فرموده است “قل الروح من امر ربي.”(اسراء / 85) در اين كه مراد از امر چيست؟ بحث‌هاي مفصلي در تفسير شريف الميزان آمده است كه به جهت اختصار مبحث ‌به دو روايت در مورد نزول ملائكه و اين كه روح چيست ‌بسنده مي‌شود؛
1- پيامبر اكرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) فرمود: وقتي شب قدر مي‌شود ملائكه‌اي كه ساكن در «سدره المنتهي»‌ هستند و جبرئيل يكي از ايشان است نازل مي‌شوند، در حالي كه جبرئيل به اتفاق سايرين پرچم‌هايي را به همراه دارند. يك پرچم بالاي قبر من و يكي بر بالاي بيت‌المقدس و پرچمي در مسجد‌الحرام و پرچمي بر طورسينا نصب مي‌كنند و هيچ مومن و مومنه‌اي در اين نقاط نمي‌ماند مگر آنكه جبرئيل به او سلام مي‌كند، مگر كسي كه دائم الخمر و يا معتاد به خوردن گوشت ‌خوك و يا زعفران ماليدن به بدن خود باشد.
2- از امام صادق عليه السلام در مورد روح سوال شد. حضرت فرمودند: روح از جبرئيل بزرگتر است و جبرئيل از سنخ ملائكه است و روح از آن سنخ نيست. مگر نمي‌بيني خداي تعالي فرموده: «تنزل الملئكه والروح»‌ پس معلوم مي‌شود روح غير از ملائكه است.

د- سلام و امنيت قرآن كريم.

در بيان اين ويژگي شب قدر مي‌فرمايد: « سَلامٌ هِيَ حَتَّى مَطْلَعِ الْفَجْرِ ”(قدر / 5) كلمه سلام و سلامت ‌به معناي عاري بودن از آفات ظاهري و باطني است و جمله « سَلامٌ هِيَ »‌ اشاره به اين مطلب دارد كه عنايت الهي تعلق گرفته است‌ به اينكه رحمتش شامل همه آن بندگان بشود كه به سوي او روي مي‌آورند و نيز به اينكه در خصوص شب قدر باب عذابش بسته باشد. به اين معنا كه عذابي جديد نفرستد‌ و لازمه اين معنا اين است كه در اين شب كيد شيطان‌ها هم موثر واقع نشود. چنانكه در بعضي از روايات نيز به اين معنا اشاره شده است. البته بعضي از مفسرين گفته‌اند: مراد از كلمه «سلام»‌ اين است كه در شب قدر ملائكه از هر مومن مشغول به عبادت بگذرند، سلام مي‌دهند.
منبع:http://www.bashgah.net /س